Secularization of the Armenian Church

Arevelk  Horizon

Հայ Եկեղեցւոյ աշխարհիկացումը. հարցազրոյց Դոկտ. Հրաչ Չիլինկիրեանին հետ
 

Վերջերս  (1-3  Ապրիլ  2016)  Միշիկընի  Համալսարան-Տիրպոռնի  Հայագիտական  Հետազօտութիւններու  Կեդրոնի  կազմակերպութեամբ  աննախընթաց  միջազգային  գիտաժողով  մը  տեղի  ունեցաւ՝  «Հայերը  եւ  Պաղ  Պատերազմը»  նիւթին  շուրջԱյս  հաւաքը  մէկտեղեց    մօտ  երեսուն  մասնագէտներ՝  որոնք  եկած  էին  ԵւրոպայէնՀիւսիսային  եւ  Հարաւային  Ամերիկաներէն  եւ  ՀայաստանէնԻնչպէս  ծանօթ  էՀամաշխարհային  Երկրորդ  պատերազմէն՝  1945-էն  ետք  Արեւելքի  եւԱրեւմուտքի  միջեւ  Պաղ  Պատերազմը  տեւեց  մինչեւ  1991  թեւ  վերջ  գտաւ  խորհրդային  կարգերու  կազմալուծմամբ:     

Գիտաժողովին  հրաւիրուած  մասնակիցներէն  ԴոկտՀրաչ  Չիլինկիրեանին  հետ  հարցազրոյց  մը  ունեցանք  իր  ներկայացուցած  նիւթին  շուրջ:

Օքսֆորտի  Համալսարանի  դասախօս  եւ  ընկերաբանական  գիտութիւններու  դոկտոր  Հրաչ  Չիլինկիրեանը  ուսումնասիրութիւն  մը  ներկայացուցած  էր  1956ին  Անթիլիասի  մէջ  կայացած  կաթողիկոսական  ընտրութեան  մասինոր  Պաղ  Պատերազմի  շրջագիծին  մէջ  Հայ  Եկեղեցւոյ  երկփեղկման  պատճառ  դարձած  էր:  

 

-Նախ  սկսինք  գիտաժողովին  վերջին  նիստին  ձեր  ունեցած  եզրափակիչ  ելոյթէնԻնչպիսի՞  եզրայանգումներ  ըրիք:

 

-Գիտաժողովը  իրապէս  շատ  շահեկան  եւ  կարեւոր  միջոցառում  մըն  էրԱրա  Սանճեանի  նախաձեռնութեամբ:    Բազմազան  եւ  բազմաթիւ  տեսանկիւններէն  դիտուած  երեք  օրերու  վրայ  երկարող  լուրջ  ուսումնասիրութիւններ  ներկայացուեցան  եւ  լայն  քննարկումներ  տեղի  ունեցան:

Ինձմէ  խնդրուած  էր  եզրափակիչ  նիստին  ընթացքին  խօսիլ  տակաւին  ուսումնասիրութեան  կարոտող  նիւթերու  մասին:    Ըստ  իսհիմնական  երեք  ուղղութեամբ  բազմաթիւ  նիւթեր  կան՝  պատմականքաղաքական  եւ  ընկերա-մշակութային  հարթակներու  վրայ:    Կան  նիւթերորոնք  առանձնապէս  հետաքրքրական  ենկան  նիւթեր  որոնք  կրնան  ներկայիս  քաղաքականութիւն  ճշդելու  գործընթացին  աւելի  լայն  եւ  խորունկ  ըմբռնում  տալեւ  կան  նիւթեր  որոնք  նաեւ  բաղդատական  արժէք  ունին՝  կրնան  ուրիշ  ազգերու  համար  հետաքրքրական  ըլլալօրինակ  Գանատայի  մէջ  Ուքրանացի  համայնքին  համարՆման  նիւթերուն  շարքինկարելի  է  նշել  Հայ  քաղաքական  կուսակցութիւններու  հակադրութիւններն  ու  մինչ  հայկական  պայքարները  Պաղ  Պատերազմի  շրջանին  ու  անոնց  հետեւանքները  մեր  ներկայ  սփիւռքեան  կեանքին  մէջ:    Այսօր  մեր  պատմական  արմատներ  ունեցող  երեք  կուսակցութիւններու  միջեւ  հիմնական  գաղափարախօսական  տարբերութիւններ  գրեթէ  չկանբայց  կայ  տակաւին  անցեալէնմանաւանդ  Պաղ  Պատերազմի  ընթացքին  դրսեւորուած  «հոգեբանական»  վիճակ  մը  իրարու  հանդէպԵրեքին  ալ  այսօրուան  հիմնական  քաղաքական  նպատակները  գրեթէ  նոյնն  են՝  բայց  ներազգային  կեանքի  առկայ  խնդիրները  կարծես  մնացած  են  Պաղ  Պատերազմի  դրսեւորումներուն  մէջՉնայած  որ  նոր  սերունդը  մեծ  մասամբ  յաղթահարած  է  անցեալէն  «ժառանգուած»  խնդիրներըմեր  սփիւռքեան  կեանքին  մէջ  տակաւին  լրիւ  իմաստով  Պաղ  Պատերազմի  հետեւանքները  չեն  ուսումնասիրուած  եւ  ոչ  ալ  վերլուծումի  կամ  քննարկումի  ենթարկուած  են

 

-Ձեր  նիւթին  գալովինչպէ՞ս  կը  բացատրէք  Պաղ  Պատերազմի  ընթացքին  տեղի  ունեցած  Հայ  Եկեղեցւոյ  պառակտումը  կամ  (ինչպէս  ծանօթ  է)  «տագնապ»ը

 

-Առաջին  հերթին՝  պէտք  է  ընդգծել  որ  աշխարհով  տարածուած  Հայութիւնն  ալ՝  Սփիւռքի  ամենափոքր  գաղութէն  մինչեւ  Սովետական  Հայաստանտասնեակ  տարիներով  ապրեցաւ  Պաղ  Պատերազմի  հետեւանքները  ու  ենթարկուեցաւ  անոր  պառակտիչ  ճնշումներուն:    Հայաստանեայց  Եկեղեցւոյ  տագնապը  ամենածանրխրթին  ու  երկարաժամ  հետեւանքներ  ունեցող  իրադարձութիւններէն  մէկն  էրեւ  այսօր  60  տարի  անց  տակաւին  անոր  հետեւանքները  ամբողջովին  չեն  վերացուածմանաւանդ  Հիւսիսային  Ամերիկայի  մէջ:

Ինչպէս  մեր  տրամադրութեան  տակ  եղած  արխիւային  փաստաթղթերը  կը  վկայենՀայ  Եկեղեցին  որպէս  կարեւորագոյն  ազգային  հաստատութիւն  եւ  ի  մասնաւորի  նուիրապետական  ղեկավար  տարրըՊաղ  Պատերազմի  «զոհերն»  էին:    Հայ  Եկեղեցւոյ  «տագնապին»  ծնունդ  տուող  պատճառները  եւ  հանգամանքները  1956ին  տեղի  ունեցած  Անթիլիասի  կաթողիկոսական  ընտրութիւններէն  առաջ  սկսած  էինԵկեղեցինմէկ  կողմէն  Սովետական  իշխանութեանց  եւ  միւս  կողմէն՝  ՀՅԴի  միջեւ  կռուախնձոր  մը  դարձաւորուն  մեծագոյն  զոհը  եղաւ  հայ  հոգեւորականութիւնըվերէն  մինչեւ  վար:    Գարեգին  ԱՅովսէփեանց  Կիլիկիոյ  Կաթողիկոսի  1952ին  վախճանումէն  ետք՝  ճնշումներպրկումներձգտումներ  արդէն  սկսած  էին  դրսեւորուիլ  հիմնական  երկու  ճակատներուն  միջեւայսինքն  Արեւելքի  (Սովետական  շահերուեւ  Արեւմուտքի  (Ամերիկեան  շահերուհակամէտ  քաղաքական  կուսակցութիւններու    եւ  համայնքային  մարմիններու  միջեւ:

 

-Որպէս  այս  հարցը  ուսումնասիրող  մասնագէտ  ինչպէ՞ս  կը  բացատրէք  եկեղեցւոյ  «տագնապը»:

 

-Բաւական  բարդ  եւ  ծաւալուն  հարց  էբայց  փորձեմ  կարճ  ձեւով  բացատրելՏեսականօրէն  ես  ՀայցԵկեղեցւոյ  Պաղ  Պատերազմին  սկսած  «տագնապը»  ուսումնասիրած  եմ  որպէս  ուսանելի  պարագայ  մը  կամ  օրինակ  մը  թէ  ինչպէս  եկեղեցին  որպէս  հաստատութիւն  կրնայ  աշխարհիկանայ  (secularize):    Տեսական  մօտեցումս  աւելի  լայն  ծիրի  մէջ  դնելու  համարկուզեմ  այստեղ  պատմական  տեսադաշտը  քիչ  մը  աւելի  ետ  տանիլՈւսումնասիրելով  անցնող  մօտ  երկու  հարիւր  տարուան  ընթացքին  ՀայցԵկեղեցւոյ  կեանքին  մէջ  տեղի  ունեցած  իրադարձութիւններն  ու  դրսեւորումները՝  կարելի  է  տեսականօրէն  առաջարկելոր  աշխարհիկացման  (secularization)  երեք  գործօններ  կան:   

Առաջինը  ես  կը  բնորոշեմ  որպէս  պետականօրէն  պարտադրուած  եկեղեցւոյ  աշխարհիկացումայսինքն  պետութեան  կողէն  եկեղեցիին  վրայ  դրուած  աշխարհիկ  պարտադրութիւններպարտականութիւններսպասումներեւ  այլնորոնք  ոչ  մէկ  կրօնական  բնոյթ  ունինօրինակի  համար  Ցարական  շրջանին  «Պոլոժէնիան»  (Polojenia),  Օսմանեան  շրջանին  «Ազգային  Սահմանադրութիւն«ըՍովետական  շրջանին  անաստուածութեանհակակրօնական  պետական  գաղափարախօսութիւնը  ու  անոր  մաշիչ  հետեւանքները:   

Երկրորդը՝  հասարակութեան  կողմէ  պարտադրուած  եկեղեցւոյ  աշխարհիկացումն  էայսինքն  հայ  հասարակութիւնը  –  «հաւատացեալները»  կամ  «եկեղեցւոյ  հօտը»  --աշխարհիկացման  բովէն  անցած  է  ու  դրսեւորուած  արդիականութեան  (modernity)  եւ  բանապաշտութեան  (rationalism)  գաղափարներով:   

Եւ  երրորդը՝  ես  կը  բնորոշեմ  որպէս  եկեղեցւոյ  «ինքնա-աշխարհիկացում»,  այսինքն՝  ինչպէս  եկեղեցին  իբր  հաստատութիւն  տեղի  տուած  է  թուարկածս  առաջին  ու  երկրորդ  աշխարհիկացնող  հոսանքներունպարտադրանքներուն  եւ  սպասումներուն:    Կարճ  ասածեկեղեցւոյ  աշխարհիկացումը  կրնանք  սահմանել  որպէս  եկեղեցւոյ  ինչ  ըլլալու  եւ  եկեղեցւոյ  ինչ  ընելու  տարբերութիւնը:    Օրինակ՝  կըսուի  որ  Հայցեկեղեցին  մէկ  է  իր  առաքելութեան  մէջբայց  ինչպէ՞ս  կը  բացատրուի  այս  «առաքելութիւնը»    նոյն  քաղաքին  մէջ  երկու  տարբեր  իրաւասութիւններու  տակ  գտնուող  եկեղեցիներու  պարագանասոր  ծայրայեղ  օրինակը  Նիւ  Եորք  նահանգի  Նիակարա  Ֆոլզ  քաղաքի  հայ  համայնքին  պարագան  էուր  երկու  Հայց.  Եկեղեցիներուն  շէնքերը  տառացիօրէն  քով  քովի  են (https://goo.gl/YWdydS):      

ԱնշուշտՍովետական  կարգերու  փլուզումէն  ետք  Հայոց  Եկեղեցին  բաւական  ճամբայ  կտրած  է՝  մեղմելով  եւ  հարթելով  անցնող  60  տարիներուն  ընթացքին  տեղի  ունեցած  խնդիրներու  հետեւանքներըԲայց  ինչպէս  ըսիկարծես  տակաւին  «հոգեբանական»  վիճակը  գոյութիւն  ունիեւ  որոշ  վէրքեր  տակաւին  բաց  կը  մնանԵւ  վերջապէսկարեւորագոյն  հարցերէն  մին՝  Հայոց  Եկեղեցւոյ  շարունակուող  աշխարհիկացումը  կը  մնայ  որպէս  անտեսուած  խնդիր

 

2016-05-08
e-mail: info@hrach.info
Copyright © 2024 Hratch Tchilingirian. All rights reserved.